Μάριος Δημητρίου

«Αν αναλογιστεί κάποιος τι έχει ειπωθεί και τι έχει ακουστεί τον τελευταίο χρόνο με την ευκαιρία των 50 χρόνων πραξικοπήματος, εισβολής και κατοχής και στις δύο κοινότητες, μπορούμε να υπολογίσουμε το τεράστιο τραύμα που μεταφέρουμε στην επόμενη γενιά, ένα τραύμα που γίνεται κάθε χρόνο πιο μεγάλο, γιατί το «Δεν Ξεχνώ», μεταφράζεται μόνο με τη μεταφορά αυτού του τραύματος της δικής μας γενιάς, στην επόμενη…», επεσήμανε στον «Φ» ο νευρολόγος-ψυχίατρος δρ Κυριάκος Βερεσιές καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Philips. Πρόσθεσε ότι «αυτό που βιώνουμε σαν κυπριακός λαός στο σύνολο του τον τελευταίο αιώνα, είναι ένα χρόνιο, συνεχώς ανανεώσιμο τραυματικό στρες. Και μαζί με αυτό, βιώνουμε σαν άτομα ή σαν κοινωνική ομάδα, το «τραύμα γενεών», που κουβαλούσαν οι πρόγονοι μας, μας το κληροδότησαν και το μεταφέρουμε και εμείς στις επόμενες γενιές.

Είναι ιστορίες γεμάτες καταπίεση, αιχμαλώτους, προσφυγιά, αγνοούμενους, νεκρούς βιασμένες γυναίκες και άντρες, μνημόσυνα και μαύρα ρούχα που φτιάχνουν στο υποσυνείδητο μας μαύρες ελπίδες για το μέλλον μας… Βιώνουμε λοιπόν τα 50χρονα της μεγάλης μας δυστυχίας και μελαγχολίας, του μεγάλου ψυχολογικού μας τραύματος… Και με αγωνία παρακολουθούμε ότι τουλάχιστον στη δική μας πλευρά, όλες οι αναφορές, οι αναμνήσεις, οι παρουσιάσεις, τα ντοκιμαντέρ και τα φιλμ εμπνευσμένα από τα γεγονότα, οι ομιλίες, οι πορείες, ακόμη και οι συναυλίες, είχαν ένα και μοναδικό σκοπό και υψηλό πατριωτικό καθήκον: Να μεταφέρουμε το «τραύμα των γενεών» με περισσότερο μαύρο χρώμα και απαισιοδοξία στους επόμενους».

>Η κατοχή, η απώλεια, η διαίρεση, η πόλωση…

Ρωτήσαμε τον δρα Βερεσιέ, ποια είναι τα βασικά στοιχεία του σύγχρονου πολιτικού – και ψυχολογικού – μας τραύματος; Μας απάντησε ότι «η τουρκική εισβολή του 1974 αποτελεί το κεντρικό σύγχρονο τραύμα που σημάδεψε την ιστορία της Κύπρου». Και πρόσθεσε: «Η απώλεια εδαφών, η προσφυγιά, η βία και η διαίρεση του νησιού, η αδικία, η ατιμωρησία αυτών που προκάλεσαν το κακό, άφησαν ανεξίτηλες πληγές στους ανθρώπους, στις οικογένειες και στην κοινωνία. Δεύτερο στοιχείο είναι η συνεχιζόμενη κατοχή, η παρατεταμένη παρουσία των κατοχικών δυνάμεων και η αδυναμία επίλυσης του Κυπριακού, που δημιουργούν ένα κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Τρίτο στοιχείο είναι η απώλεια της πατρίδας, του γεωγραφικού χώρου με τον οποίο χιλιάδες Κύπριοι που εκτοπίσθηκαν, συνδέονταν συναισθηματικά. Τέταρτο στοιχείο είναι η διαίρεση των οικογενειών λόγω της εισβολής, που δημιουργεί ένα αίσθημα απώλειας και πόνου που συνεχίζει να επηρεάζει τις επόμενες γενιές. Πέμπτο στοιχείο είναι η πολιτική πόλωση λόγω της διχοτόμησης του νησιού, που δημιουργεί ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας που επηρεάζει τη ψυχική υγεία των ανθρώπων. Ας μη ξεχνάμε και τη θρησκευτική πόλωση και την κοινοτική διαίρεση, όπως και την αίσθηση του μικρού, αδύνατου λαού που δέχεται συνεχώς πιέσεις από εξωτερικούς εχθρούς, που του καθορίζουν με βάση τα δικά τους συμφέροντα, τη ζωή και το μέλλον του».

>Ο χαμένος χώρος, η ταυτότητα, η αποξένωση…

-Ποιες είναι οι επιπτώσεις στις νέες γενιές, από αυτή την κατάσταση πραγμάτων;

-Οι νέες γενιές συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα αποδοχής του χαμένου χώρου, ως πατρίδας. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν υπάρχει, παρά τις τόσες προσπάθειες, καμία συναισθηματική σχέση με τα κατεχόμενα χωριά, πόλεις και περιουσίες μας. Αυτό δημιουργεί άγχος στις οικογενειακές σχέσεις και ένταση, όταν γίνεται λόγος γι’ αυτά τα θέματα. Επίσης παρουσιάζονται δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση: Η διαίρεση του νησιού και η οικονομική πόλωση πρόσφυγα και μη πρόσφυγα στις πρώτες δεκαετίες – ένα θέμα που για διάφορους λόγους, σπάνια μιλιέται και εξωτερικεύεται – μαζί με την πολιτική πόλωση, δυσκολεύουν την κοινωνικοποίηση των νέων και την ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης. Ακόμα, υπάρχουν προβλήματα ταυτότητας, καθώς πολλοί νέοι αισθάνονται διχασμένοι μεταξύ δύο κόσμων και δυσκολεύονται να βρουν τη θέση τους. Τέλος η απογοήτευση από την πολιτική κατάσταση και η αδυναμία επίλυσης του Κυπριακού, οδηγούν πολλούς νέους στην αποξένωση από την πολιτική. Αυτό το «τραύμα γενεών», βιώνεται σιωπηλά και σκεπάζεται από το αναφιλητό, το δάκρυ και το κλάμα, εκδηλώνεται δε, σε πολλές περιπτώσεις με άγχος, ένταση, αυπνία και επαναλαμβανόμενες σκέψεις για την αδικία, την απώλεια συγγενικών ανθρώπων και φίλων, αλλά και περιουσιών. Το τραύμα συνεχίζεται μέσα από την ανάληψη ευθύνης για επιβίωση, την έναρξη νέας ζωής, την προσαρμογή σε νέες συνθήκες, τη δημιουργία νέας κοινωνικής εικόνας για τον εαυτό και την οικογένεια, την ανατροφή παιδιών και εγγονιών και την ανάλογη κοινωνική παρουσία. Για 50 χρόνια τώρα, όλα τα πιο πάνω βιώνονται από τον Ελληνοκυπριακό και Τουρκοκυπριακό πληθυσμό – τον κόσμο που έζησε μαζί σε αυτό τον τόπο τους τελευταίους τέσσερεις αιώνες. Και εάν μέχρι το 1964 μεταφέραμε το ίδιο τραύμα γενεών ως κυπριακός πληθυσμός σαν σύνολο, από τότε που υπήρξε διαίρεση με αίμα στις αμοιβαίες σχέσεις, η κάθε μια πλευρά μεταφέρει το τραύμα της στον δικό της πληθυσμό. Αυτό δε, είναι φορτωμένο με αρνητικά συναισθήματα της μιας κοινότητας για την άλλη.

>Η λήθη και η ιστορική αλήθεια

-Θα μπορούσε το «τραύμα γενεών» να επουλωθεί με τη λήθη και τον παραμερισμό της ιστορικής αλήθειας;

-Όχι βέβαια, κάθε άλλο! Με κανένα τρόπο δεν είμαστε εναντίον της αναζήτησης ιστορικών δεδομένων που θα βγάλουν την αλήθεια στην επιφάνεια. Είμαστε κάθετα εναντίον της λήθηςπου προσπαθούν μερικοί όλα τα χρόνια, λόγω του κλάδου ελαίας, να κρύψουν τα εγκλήματα και τις προδοσίες τους. Η ιστορία θα βάλει μια μέρα τα πράγματα στην τάξη. Το θέμα είναι πως δεν πρέπει να μετατρέπουμε την ιστορία σε τραύμα και να προσπαθούμε να μεταφέρουμε ακόμη πιο μεγάλο το τραύμα γενεών στις επόμενες, γιατί αυτό δυστυχώς θα έχει επιπτώσεις στη ψυχική υγεία τους. Στις νέες γενιές πρέπει να μεταφέρουμε τις ιστορικές αλήθειες και να αφήσουμε ελεύθερους τους νέους να κρίνουν ποια στάση να πάρει η μελλοντική κοινωνία γι’ αυτά που συνέβησαν και γι’ αυτά που θα συμβούν στο μέλλον.

-Αναπόφευκτη η ερώτηση…ποια είναι κατά τη γνώμη σας, η σωστή αντιμετώπιση του προβλήματος;

-Η αντιμετώπιση του τραύματος των γενεών στο πολιτικό μας ζήτημα, δεν αφορά μόνο την προσωπική θεραπεία, αφορά την κοινωνική δικαιοσύνη. Πρόκειται για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου και συμπονετικού κόσμου, όπου οι πληγές του παρελθόντος, δεν θα υπαγορεύουν πλέον το μέλλον. Για να μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε, πρέπει πρώτα να το αποδεχτούμε πως υπάρχει και μεθοδικά να εργαστούμε για την απομάκρυνση του. Με το να το αγνοούμε, δεν θα φύγει, μάλλον αφήνουμε χώρο για την ενίσχυση του και πιθανή εκμετάλλευσή του.

Ψηφιακή τεχνολογία, πληροφόρηση και συναισθηματικός φόρτος

-Ποιο ρόλο παίζει σε αυτό το σκηνικό, η ψηφιακή τεχνολογία, ιδιαίτερα σε σχέση με την πληροφόρηση και τον συναισθηματικό επηρεασμό;

-Ο σύγχρονος τρόπος μεταφοράς των πληροφοριών, ο συναισθηματικός φόρτος, δεν γίνεται πλέον συλλογικά, στα θέατρα, κινηματογράφους, συλλόγους, καφενεία και γειτονιές, όπου μοιραζόταν κανείς τον ψυχικό του πόνο με τους άλλους, τους πολλούς. Σήμερα η πληροφόρηση είναι μονόδρομη και η συναισθηματική επίδραση γίνεται πλέον σε προσωπικό επίπεδο. Τώρα οι πληροφορίες αυτές και το ψυχικό τραύμα, μπορεί να μεταφερθούν στον καθένα ξεχωριστά, μέσα από το κινητό και το τάμπλετ του ή την τηλεόραση του. Η επίδραση στον ψυχισμό του καθενός είναι τεράστια και απρόβλεπτη, ανάλογα με την ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας και των βιωμάτων του κάθε ξεχωριστού ατόμου. Ήδη αρχίσαμε να διερωτόμαστε γιατί αυξάνεται το άγχος, η κατάθλιψη, η κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών εξάρτησης ανάμεσα στους νέους; Γιατί ο κόσμος τζογάρει συνέχεια; Γιατί τα παιδιά μας κάνουν εικονικούς πολέμους στα βιντεοπαιχνίδια τους και η επιτυχία τους είναι ο αριθμός των σκοτωμένων που άφησαν πίσω τους; Γιατί αυξάνεται ο ρατσισμός και το μίσος μας για οποιοδήποτε ξένο; Όλα τα πιο πάνω είναι μέρος και του μεγάλου τραύματος γενεών που κουβαλούμε στη ψυχή μας και των σύγχρονων κοινωνικών συγκρούσεων που βιώνουμε τώρα.

-Υπάρχουν βήματα που μπορούμε να κάνουμε για την υπέρβαση του «τραύματος των γενεών»;

-Η επούλωση του τραύματος των γενεών, δεν είναι μικρό κατόρθωμα, αλλά πιστεύω ότι είναι απολύτως δυνατό. Απαιτεί θάρρος, αυτογνωσία και δέσμευση, να σπάσει ο κύκλος. Το πρώτο βήμα, όπως αναφέραμε, είναι η αναγνώριση της ύπαρξής του προβλήματος. Αυτό μπορεί να ακούγεται απλό, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα από τα πιο δύσκολα μέρη του. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να κοιτάξουμε βαθιά και με αρκετό προβληματισμό τη ζωή μας και την ιστορία του χώρου όπου ζούμε και μεγαλώνουμε. Πρέπει σε κοινωνικό επίπεδο, να αφήσουμε τη ρητορική των ευθυνών και την αλληλοκατηγορία για τα αμοιβαία τραύματα που προκαλέσαμε μεταξύ μας και τα μεταδίδουμε στις επόμενες γενιές και να βρούμε μέσα από την ιστορική αναζήτηση, σημεία που δεν δημιουργούν επιπρόσθετα τραύματα και αυτά να προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε παρακάτω.Το σπάσιμο του κύκλου του κοινωνικού και πολιτικού τραύματος των γενεών, σημαίνει τη λήψη στοχευμένων βημάτων για τη δημιουργία ενός νέου δρόμου που θα πορευτεί ολόκληρος ο λαός. Δεν είναι καθόλου εύκολο αυτό. Πρέπει πρώτα να υπάρξει πολιτικός συμβιβασμός για αναγνώριση του στόχου. Να μεταφέρουμε στις νέες γενιές την ελπίδα πως δεν χρειάζεται να σπαταλήσουν και αυτοί όλη τους τη ζωή, θεραπεύοντας τραύματα άλλων γενεών.

Το θεραπευτικό ταξίδι της επούλωσης…

-Ποια είναι η σημασία της επούλωσης του «τραύματος των γενεών»;

-Η επούλωση αυτού του τραύματος, είναι ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για τη δική μας ευημερία, αλλά και για την ευημερία των μελλοντικών γενεών και της κοινωνίας στο σύνολό της. Σε προσωπικό επίπεδο, μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αίσθηση ειρήνης, αυτοεκτίμησης και εκπλήρωσης. Μπορεί να διαπιστώσουμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις, να αποκτήσουμε περισσότερες ικανότητες να εκφράζουμε τα συναισθήματά σας και να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής. Αλλά αυτή η επούλωση του τραύματος, εκτείνεται πέρα από το άτομο και την οικογένεια. Όταν θεραπεύουμε, συμβάλλουμε στη θεραπεία των κοινοτήτων μας και της κοινωνίας στο σύνολό της. Σπάζοντας τους κύκλους του τραύματος, δημιουργούμε ένα φαινόμενο κυματισμού, που προάγει μεγαλύτερη κατανόηση, ενσυναίσθηση και κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό το έργο αφορά κάτι περισσότερο από την προσωπική ανάπτυξη. Πρόκειται για την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου για όλους. Όταν αντιμετωπίζουμε και θεραπεύουμε το παρελθόν μας, ανοίγουμε το δρόμο για ένα λαμπρότερο, πιο συμπονετικό μέλλον. Για να γίνουν όμως αυτά, πρέπει πρώτα να κάνουμε καλή διάγνωση για να καθοριστεί και η ανάλογη θεραπευτική προσέγγιση. Αυτό το ταξίδι δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει να το κάνουμε.

Οικοδόμηση εμπιστοσύνης

-Με ποια «όπλα» μπορούμε να κάνουμε αυτό το «θεραπευτικό ταξίδι»;

-Πρωταρχικά, μπορεί να βοηθήσει η εκπαίδευση, για την κατανόηση του παρόντος και τη διαμόρφωση ενός καλύτερου μέλλοντος. Επίσης η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης στους εναπομείναντες επιζήσαντες και στις οικογένειές τους, είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών τους τραυμάτων. Και βέβαια, ο διάλογος μεταξύ των δύο κοινοτήτων, είναι απαραίτητος. Πρέπει να αρχίσουμε να μιλούμε για πράγματα που στο παρελθόν, μας έκαναν να σκεφτόμαστε και να ζούμε σαν ένα ενιαίο σύνολο και όχι να υπογραμμίζουμε τα κακά και τα τραύματα που κάναμε ο ένας στον άλλο. Με τον τρόπο αυτό, μπορούν να μπουν οι βάσεις για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης στις ανθρώπινες σχέσεις, για πιθανή επίλυση του Κυπριακού, αλλά και δημιουργία συνθηκών βιώσιμης λύσης, χωρίς άλλες συγκρούσεις. Και τέλος, η καλλιέργεια της ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον, είναι απαραίτητη για να δώσουμε δύναμη στις νέες γενιές να θεραπεύσουν τα τραύματα του παρελθόντος, να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του παρόντος και να χτίσουν ένα καλύτερο μέλλον για όλους.