Πριν μιλήσουμε για τα συναισθήματα μας είναι καλό να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε την ουσιαστική διαφορά ανάμεσα σε δύο λέξεις, που συχνά παρεξηγούνται.
Το αίσθημα και το συναίσθημα.
Ο άνθρωπος έχει αισθητήρια όργανα- τα μάτια με τα οποία βλέπουμε,η γλώσσα με την οποία γευόμαστε, την μύτη με την οποία μυριζόμαστε, τα αυτιά με τα οποία ακούμε και το δέρμα με το οποίο νοιώθουμε την αφή.
Αυτά είναι αισθητήρια όργανα και αυτά μας βοηθούν να αντιληφθούμε τι βλέπουμε, ακούμε γευόμαστε κλπ και αυτό λέγεται «αίσθημα». Δηλαδή τι αισθάνομαι, τι νοιώθω...
Το τι νοιώθω, που δεν έχει σχέση με τα αισθητήρια μου όργανα, αλλά με την επεξεργασία που κάνει ο νους μου των αισθημάτων μου και των διεργασιών του λόγου και της σκέψης σε ψυχικό, εγκεφαλικό επίπεδο, όπως είναι η χαρά και η λύπη, η αγάπη και το μίσος, ο θυμός και η φιλία και πολλά άλλα λέγεται «συναίσθημα». Δηλαδή τι συναισθάνομαι.
Φυσικά ανάμεσα στο αίσθημα και στο συναίσθημα υπάρχει αλληλοσχέση, πρώτα πρέπει να υπάρξει το αίσθημα και μετά δημιουργείται το συναίσθημα.
Για να δημιουργηθεί το συναίσθημα δεν έχει καθοριστική σημασία το σήμα ή το αίσθημα που νοιώθουμε, αλλά ο τρόπος που αντιδρούμε.
Ο κάθε άνθρωπος αντιδρά με πολύ διαφορετικό τρόπο στα εξωτερικά ερεθίσματα και εδώ είναι η διαφορετικότητα που έχουμε, που διαμορφώνει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας.
Τα συναισθήματα όμως που παράγονται από τον τρόπο τις αντίδρασης μας καθορίζουν τη διάθεση μας, αλλά και την στάση μας σε διάφορα φαινόμενα του περιβάλλοντος.
Λόγω του ότι τα συναισθήματα αυτά μπορούν να τύχουν σχετικού ελέγχου από εμάς και να μας βοηθήσουν να αναπτύξουμε προσαρμοστικές ικανότητες, που διαμορφώνουν τα επίπεδα της επικοινωνίας μας με άλλους ανθρώπους- είτε του πολύ στενού μας οικογενειακού περιβάλλοντος, ή της εργασίας μας ή της κοινωνικής μας παρουσίας, μας βοηθούν να επιβιώνουμε καλύτερα, είναι καλό να τα μάθουμε.
Όταν λέμε να τα μάθουμε, σημαίνει πως σε μια δεδομένη στιγμή αν υποβάλουμε την ερώτηση στον οργανισμό μας: «Πως νοιώθεις τώρα»; Να μπορεί να δοθεί ακριβής απάντηση.
Αν αυτό μας δυσκολεύει τότε χρειαζόμαστε βοήθεια.
Για παράδειγμα: Κάποιος στην δουλειά μάς κάνει παρατήρηση για κάτι που μου φαίνεται άδικο και εγώ αμέσως κάνω καυγά και βρίζω...
Αυτό σημαίνει πως το συναίσθημα που δημιουργήθηκε μέσα μου ήταν «θυμός», ή « φόβος» ή «εξευτελισμός» ή « ντροπή» ή, ή και πολλά άλλα, αλλά βγήκε με καυγά...
Αυτό σημαίνει πως ο εγκέφαλος μας δεν έκανε ακριβή διάγνωση και δεν προώθησε έλεγχο του συναισθήματος που μας διακατείχε εκείνη την στιγμή..
Αλλά σε ποιο από όλα τα πιο πάνω συναισθήματα θα κάνει τον έλεγχο αν δεν καθοριστεί ακριβώς;...
Νοιώσαμε, πιθανόν, προσβολή, ή φόβο πως μπορεί να χάσουμε την δουλειά μας και αντί να αντιμετωπίσουμε με ήρεμο τρόπο και με πειστικά επιχειρήματα να προβάλουμε τις θέσεις μας για το θέμα που μας απασχολεί βγάλαμε θυμό και διαπληκτισμό και κάναμε τα πράγματα πολύ πιο δύσκολα..
Άρα λοιπόν το πρώτο πράγμα που έχουμε να κάνουμε είναι να παραθέσουμε ένα κατάλογο με εφτά συνολικά ομάδες συναισθημάτων και να επιλέξουμε το συναίσθημα- αυτό που νοιώθουμε εκείνη την στιγμή...
Αργότερα θα μιλήσουμε για τον έλεγχο που μπορούμε να κάνουμε στο συναίσθημα μας αυτό και πως μπορούμε να το εκφράσουμε, με τρόπο που η παρουσίαση και εκδήλωση του να δουλέψει προς όφελος μας.
Πιο κάτω παραθέτουμε τις εφτά κύριες οικογένειες συναισθημάτων, σύμφωνα με τον Goleman (1998) που είναι:
• Θυμός: οργή, εχθρότητα, απόγνωση, μίσος, λύσσα, αναβρασμός, ενόχληση, εχθρότητα, βία.
• Θλίψη: λύπη, μελαγχολία, απελπισία, ακεφιά, κατήφεια, αυτολύπηση, μοναξιά, μιζέρια, κατάθλιψη.
• Φόβος: άγχος, αναστάτωση, νευρικότητα, έγνοια, κατάπληξη, τρομάρα, ανησυχία, σκιάξιμο, δέος, φρίκη, τρόμος.
• Ευτυχία: απόλαυση, χαρά, ηδονή, τέρψη, αγάπη, αποδοχή, φιλία, έρωτας, αφοσίωση, ανακούφιση, ικανοποίηση, καμάρι, ευφορία, λατρεία, ξεμυάλισμα.
• Έκπληξη: σάστισμα, σοκ, θαυμασμός, απορία, κατάπληξη.
• Αποστροφή: περιφρόνηση, απέχθεια, φρίκη, αηδία, σιχασιά, βδελυγμία.
• Ντροπή: ενοχή, αμηχανία, απογοήτευση, εξευτελισμός, συστολή, τύψεις, ταπείνωση, καταισχύνη, μετάνοια.
Πως γίνεται ο καθορισμός των συνθημάτων μας;
Απλά, σταματούμε για μια στιγμή και ρωτούμε τον εαυτό μας έτσι απλά: « Πως νοιώθεις τώρα».
Αν δεν μπορούμε αμέσως να το καθορίσουμε τότε προς βοήθειάς μας έρχεται ο κατάλογος, τον κοιτάζουμε και βρίσκουμε αυτό που ανταποκρίνεται στα συναισθήματα μας. Μπορούμε ταυτόχρονα να νοιώθουμε ένα ή περισσότερα συναισθήματα.. Σημασία όμως έχει αυτό που έρχεται πρώτο στο μυαλό μας και από εκεί θα ξεκινήσουμε την αποκατάσταση...
Αυτό είναι το πρώτο βήμα.
Το δεύτερο είναι να επιβεβαιώσουμε αυτό που νοιώθουμε. Για παράδειγμα νοιώθουμε ντροπή για κάτι που κάναμε, αλλά αυτό που υπερέχει είναι ο φόβος από τις επιπτώσεις της πράξης μας. Άρα λοιπόν αν ασχοληθούμε με το θέμα του συναισθήματος του φόβου και το ξεπεράσουμε πιθανόν να μειωθεί ή να φύγει και το αίσθημα της ντροπής, ή όταν μειωθεί ο φόβος μπορούμε κάλλιστα πιο ήρεμα να ασχοληθούμε και με το θέμα της ντροπής..
Το τρίτο βήμα είναι να διερωτηθούμε γιατί νοιώθουμε έτσι.
Εδώ είναι η στιγμή που πρέπει να είμαστε πολύ ειλικρινείς με το εαυτό μας. Δεν κάνουμε Δίκη, ούτε ψάχνουμε να βρούμε φταίχτες. Προσπαθούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας να επαναφέρει την καλή μας διάθεση. Για να γίνει αυτό πρέπει να δώσουμε την σωστή εξήγηση για όλα όσα συμβαίνουν έξω από εμάς για να καταλάβουμε αυτά που είναι μέσα μας.
Όταν γίνει και αυτό, το επόμενο βήμα είναι να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τρόπους της αντίδρασης σε αυτό που νοιώθουμε. Ο σκοπός είναι αν δεν νοιώθουμε καλά να το αλλάξουμε.. Αν υπάρχει θυμός να διατηρήσουμε ψυχραιμία και να μην εκφραστεί με βία, με χειρονομίες, με βρισιές και συμπεριφορά που θα αυξήσει τα αρνητικά μας συναισθήματα και μπαίνουμε σε φαύλο κύκλο..
Αν μελετήσουμε τις 7 ομάδες που είδαμε πιο πάνω διαπιστώνουμε πως οι 6 μεταφέρουν αρνητικά συναισθήματα και μόνο μια ομάδα καλύπτει τα θετικά μας...
Αυτό δείχνει πως η ζωή και η ύπαρξη μας είναι αντιμέτωπη με περισσότερες δύσκολες στιγμές από ότι είναι οι καλές.
Αυτό είναι όμως που κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από τα ζώα, πως έχει όχι μόνο συναισθήματα αλλά και λογική με την οποία μπορεί να τα ελέγχει, να τα αντιμετωπίζει, να τα αλλάζει, να τα προσαρμόζει και η ζωή μας να γίνεται καλύτερη.