Από την αρχή αξίζει να σημειώσουμε πως όταν λέμε εξάρτηση και εθισμό, στην ουσία μιλούμε για την ίδια κατάσταση. Για να είμαστε όμως πιο σαφείς κατανοούμε ως εξάρτηση- την βιολογική σχέση των κυττάρων του εγκεφάλου με μια ουσία, νόμιμη ή παράνομη, ή την γραμμική σχέση του εγκέφαλου προς μια συμπεριφορά.

Ο εθισμός περιλαμβάνει την εξάρτηση αλλά κυρίως την συστημική θεώρηση, που περιλαμβάνει την εξάρτηση όπως αναφέρθηκε πιο πάνω και την τελετουργία- την ψυχολογική δέσμευση του ατόμου στην όλη διαδικασία της αιχμαλωσίας σε μια ψυχοτρόπο ουσία ή συμπεριφορά, όπου η μη ικανοποίηση του οργανισμού και κάλυψη των νέων αναγκών του οδηγεί στην στέρηση, με συμπτώματα σωματικά ή ψυχολογικά ή και τα δύο μαζί.

Ο εθισμός είτε πρόκειται για ουσίες είτε για συμπεριφορές, χαρακτηρίζεται από την επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά παρά τις αρνητικές συνέπειες.

Το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου παίζει κεντρικό ρόλο στον εθισμό, καθώς οι εξαρτησιογόνες ουσίες ή συμπεριφορές προκαλούν την απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με την ευχαρίστηση.

Πώς η ανταμοιβή οδηγεί στην εξάρτηση

Με την πάροδο του χρόνου και με την συνεχή κατάχρηση, ο εγκέφαλος προσαρμόζεται στην αυξημένη ποσότητα ντοπαμίνης και χρειάζεται όλο και μεγαλύτερη ποσότητα της ουσίας ή της συμπεριφοράς για να επιτύχει το ίδιο αποτέλεσμα. Αυτό ονομάζεται ανοχή.

Όταν δε, διακοπεί η χρήση της ουσίας ή της συμπεριφοράς, εμφανίζονται δυσάρεστα συμπτώματα απόσυρσης, τα λεγόμενα στερητικά, καθώς ο εγκέφαλος προσπαθεί να προσαρμοστεί στην έλλειψη της ουσίας.

Η επιθυμία για την ουσία ή τη συμπεριφορά γίνεται ανεξέλεγκτη, χάνεται ο έλεγχος οδηγώντας σε καταστροφικές συνέπειες.

Είδη ανταμοιβών και επιπτώσεις τους

Για την εμφάνιση του εθισμού και τη συντήρηση του,σπουδαίο και καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η ανταμοιβή, δηλαδή η ευχαρίστηση, η ηδονή που απολαμβάνει το άτομο που κάνει την χρήση.

Υπάρχουν δύο ειδών ανταμοιβές- οι φυσικές και οι τεχνητές ανταμοιβές

Οι φυσικές ανταμοιβές είναι εγγενείς σε μια δραστηριότητα και δεν απαιτούν εξωτερική παρέμβαση (π.χ., η χαρά από την ολοκλήρωση ενός έργου, η ικανοποίηση από μια δημιουργική συνάντηση, η ανάπτυξη της φιλίας, η ευχάριστη παρέα, η ευχάριστη εργασία κ.α)

Οι τεχνητές ανταμοιβές είναι εξωτερικές επιβραβεύσεις που προστίθενται σε μια δραστηριότητα (π.χ., χρήματα, βραβεία, ευχαρίστηση από την χρήση ουσιών, από την αγορά προϊόντων, από το κέρδος σε ένα καζίνο και άλλα.).

Δυστυχώς ο τρόπος ζωής που μας επιβάλλει το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα που ζούμε και η συνεχής διαφήμιση μας οδηγούν στην αναζήτηση τεχνητών ανταμοιβών για να μας κάνουν να νοιώθουμε καλά.

Αυτό δημιουργεί διάφορες αρνητικές επιπτώσεις γιατί η υπερβολική εξάρτηση από τις τεχνητές ανταμοιβές μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της ικανοποίησης που προκύπτει από την ίδια τη δραστηριότητα.

Επίσης οι τεχνητές ανταμοιβές ενθαρρύνουν την αναζήτηση άμεσης και σχετικά σύντομης ικανοποίησης, αντί να την αναζητούν μέσα από μακροπρόθεσμους στόχους για πιο συνεχή ικανοποίηση.

Από εδώ προέρχεται και ο κίνδυνος ανάπτυξης εξάρτησης και εθισμού. Αν αναλογιστεί κάποιος πως το σνιφάρισμα κοκαΐνης από την μύτη διαρκεί μέχρι 20 λεπτά, μπορεί κάποιος να καταλάβει, πως αυτού του είδους ευχαρίστηση θα επιδιωχθεί και για τα επόμενα 20 λεπτά και πάλι τα επόμενα 20 λεπτά, φτάνει να υπάρχουν χρήματα για να την εξασφαλίσουν...

Με τον τρόπο αυτό η συνεχής αναζήτηση εξωτερικών ανταμοιβών σίγουρα θα οδηγήσει σε εθισμό από διάφορες ουσίες ή συμπεριφορές.

Πρόληψη

Η πρόληψη απαιτεί σωστή διαχείριση της ανάγκης για ανταμοιβή διατηρώντας την ισορροπία ανάμεσα στις φυσικές και τεχνητές ανταμοιβές.

Για να το πετύχουμε αυτό χρειάζεται όπως ενθαρρύνουμε συνέχεια την εσωτερική μας κινητοποίηση, δηλαδή την ικανοποίηση που προκύπτει από την ίδια τη δραστηριότητα.

Επίσης πρέπει να εστιάσουμε σε μακροπρόθεσμους στόχους και όχι μόνο σε άμεσες ανταμοιβές. Και να αναπτύξουμε υγιείς συνήθειες, όπως η άσκηση και η διατροφή, η φιλία,οι καλές φιλικές σχέσεις που μπορούν να μας προσφέρουν φυσικές ανταμοιβές.

Συνοπτικά πρέπει να πούμε πως η ανταμοιβή είναι ένα ισχυρό εργαλείο, αλλά πρέπει να χρησιμοποιείται με σύνεση.

Η υπερβολική εξάρτηση από τις ανταμοιβές μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες και είναι σημαντικό να αναπτύξουμε μια ισορροπημένη σχέση με τις ανταμοιβές και να εστιάσουμε στην ανάπτυξη της εσωτερικής μας κινητοποίησης.