Ο κάθε άνθρωπος από το πρωί που σηκώνεται μέχρι το βράδυ που πάει να ξαπλώσει, αγωνίζεται να νοιώθει καλά.

Όλη η καθημερινή δραστηριότητα μας, εργασία, επικοινωνία με άλλους ανθρώπους, το φαγητό, η χρήση ουσιών, ακόμη και παράξενες, ριψοκίνδυνες και παράνομες πράξεις ή συμπεριφορές μπορούν να μας οδηγήσουν να αλλάζουμε την διάθεση μας.

Μια από αυτές τις συμπεριφορές είναι η υπερβολική ενασχόληση με την αγορά προϊόντων σε σημείο που αυτό που κάνουμε να μετατρέπεται σε εξάρτηση με όλα τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα- συνεχή ενασχόληση του μυαλού με το αντικείμενο, διευθέτηση χρόνου, χρημάτων, και συνθηκών για την εξασφάλιση του και οποιαδήποτε δυσκολία συνοδεύεται από στέρηση- άγχος, δυσφορία, ανησυχία, αϋπνία, κατάθλιψη….

Ο Εθισμός αυτός ονομάζεται «ωνιομανία» από το αρχαιοελληνικό ωνέομαι-ωνούμαι, που σημαίνει αγοράζω.

Για πρώτη φορά, πριν από έναν αιώνα, ο ψυχίατρος από την Λειψία, Emil Kraepelin, έγραψε μια επιστημονική μελέτη για τους ανθρώπους που απλά δεν μπορούσαν να αντισταθούν στον πειρασμό να αγοράσουν αρκετά πράγματα προκειμένου να αισθανθούν καλύτερα.

Ο σύγχρονος ορισμός του εθισμού αυτού τον χαρακτηρίζει ως μια πρωτογενή, χρόνια ασθένεια του συστήματος επιβράβευσης του εγκεφάλου, της μνήμης, της κινητοποίησης και όλων των σχετικών τμημάτων του κυκλώματος.

Ο εθισμός είναι μια πολύπλοκη κατάσταση που οδηγεί στη δυσλειτουργία όλων των τομέων στη ζωή του ατόμου (πνευματικούς, βιολογικούς, σωματικούς και κοινωνικούς τομείς).

Η διαταραχή αυτή τώρα κατατάσσεται στις διαταραχές των παρορμήσεων και έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά ως CSD (compulsive shopping disorder), δηλαδή μια ψυχαναγκαστική διαταραχή σε σχέση με τα ψώνια, που φυσικά δεν εκδηλώνεται σε όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο ούτε και στον ίδιο βαθμό.

Εδώ πρέπει να γίνει ξεκάθαρο πως η με μανία αδιάκοπη αγορά αντικειμένων, η χρησιμότητα των οποίων αμφισβητείται από τους οικείους τους δεν είναι απλά μια ανεύθυνη πράξη, αλλά μια πολύ πολύπλοκη διαταραχή.

Συναντάται σε άτομα που είχαν στο παρελθόν ή έχουν τώρα ταυτόχρονα και άλλες εξαρτήσεις.

Τα γονίδια παίζουν καθοριστικό ρόλο στο αν ένας άνθρωπος θα εκδηλώσει μια εξάρτηση ενώ και περιβαλλοντολογικοί παράγοντες επηρεάζουν την βιολογία του ατόμου και επιβαρύνουν την γονιδιακή τάση που έχει προς την εξάρτηση.

Ο βιολογικός μηχανισμός της εξασφάλισης ευχαρίστησης στον εγκέφαλο είναι ο ίδιος στην εξάρτηση στο αλκοόλ ή άλλες ουσίες. Και ενώ στις ουσίες τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα και έχουμε καθορισμένα τα όρια της χρήσης/κατάχρησης εξάρτησης εδώ τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Η διαφορά είναι πως εδώ έχουμε εξάρτηση συμπεριφοράς αντί σε ουσίες. Επειδή η αγορά αντικειμένων για ικανοποίηση των καθημερινών μας αναγκών είναι κάτι το πολύ φυσικό όπως είναι το φαγητό, δεν μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητό το σημείο της φυσιολογικής συμπεριφοράς από της παθολογικής., δηλαδή είναι δύσκολο να καθοριστεί το όριο της κατάχρησης/εξάρτησης.

Ο εθισμός στα ψώνια συναντάται στα ίδια ποσοστά ανάμεσα στις γυναίκες και στους άντρες. Η μόνη διαφορά είναι ανάμεσα στα αντικείμενα που αγοράζουν οι μεν και οι δε - οι άντρες ψωνίζουν αξεσουάρ για κινητά και υπολογιστές, εργαλεία, παλιά περιοδικά, εφημερίδες, αφίσες, βιβλία, CD, ακόμα και μοτοσυκλέτες και αυτοκίνητα και οι γυναίκες ψωνίζουν κυρίως καλλυντικά, ρούχα, μπιζού, παπούτσια και τσάντες.

Ο εθισμός αυτός υπήρχε από τα παλιά χρόνια. Ήταν δε γνώρισμα μιας μερίδας του πλούσιου πληθυσμού που είχε την οικονομική δυνατότητα να ικανοποιεί όλες τις βασικές της ανάγκες σε στέγη, φαγητό, ένδυση, ξεκούραση, υγεία, και είχε χρήματα για υπερκατανάλωση υλικών αγαθών. Αυτός εντατικοποιήθηκε κατά τις δεκαετίες του 1960-1970 όπου όλο και πιο πλατιά στρώματα του πληθυσμού άρχισαν να ικανοποιούν τις βασικές τους ανάγκες και άρχισαν μιμούνται τους πλούσιους.

Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, ένας στους 10 καταναλωτές στις πλούσιες δυτικές χώρες είναι εθισμένος στα ψώνια, σε μικρό ή σε μεγαλύτερο βαθμό. O εθισμός στις αγορές είναι ίδιος με τους υπόλοιπους εθισμούς, αφού το άτομο νιώθει εγκλωβισμένο στην ανάγκη του, αναγκάζεται να την ικανοποιήσει, ενώ αυτή η ανάγκη ικανοποίησης αναγεννάται, είναι μόνιμη και συνήθως μεγεθύνεται αντί να είναι σταθερή ή να εξαλείφεται. Μια ανάγκη, δηλαδή, που γεννιέται από μια βαθύτερη ανεκπλήρωτη επιθυμία και καταδικάζει το άτομο σε αναγκαστική επανάληψη.

Αποτελεί, δηλαδή, έναν ανορθόδοξο και αναποτελεσματικό τρόπο καταπολέμησης, κάλυψης ή και υπέρβασης βαθύτερων αισθημάτων μοναξιάς, θυμού, δυσφορίας, θλίψης, κατωτερότητας και ανεπάρκειας, η ύπαρξη των οποίων δημιουργεί και τροφοδοτεί την ακατάπαυστη καταναλωτική τάση, ενώ η ικανοποίηση της γεννά με τη σειρά της προσωρινά και βραχυπρόθεσμα συναισθήματα πλήρωσης, ικανοποίησης και ασφάλειας – τα υλικά αγαθά δεν πληγώνουν, ούτε προδίδουν.

Οι βασικοί λόγοι ανάπτυξης του προβλήματος

Η οικονομική ανάπτυξη δημιούργησε καλύτερες συνθήκες για την δημιουργία της μεσαίας τάξης και βελτίωσε την αγοραστική δυνατότητα περισσοτέρων ανθρώπων. Οι μισθοί αυξήθηκαν και εύκολα μπορούσαν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες του κάθε νοικοκυριού και να αφήνουν χρήματα για άλλου είδους αγορές και κατανάλωση ή και υπερκατανάλωση.

Ένας άλλος λόγος είναι ο καταμερισμός της εργασίας ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι γυναίκες άρχισαν από τα μέσα του περασμένου αιώνα να συμμετέχουν πιο ενεργά στην παραγωγή και στις υπηρεσίες, και σταμάτησαν να είναι εξαρτημένες οικονομικά από τους άντρες τους. Συνέβαλαν αρκετά στην κάλυψη των αναγκών του οικογενειακού προϋπολογισμού, αλλά ταυτόχρονα απόκτησαν δικαιώματα χρήσης των δικών τους χρημάτων διότι αυτά προέρχονταν από την δική τους εργασιακή συνεισφορά.

Επίσης η μαζική παραγωγή υλικών αγαθών, το άνοιγμα των αγορών και η εξασφάλιση προϊόντων από άλλες χώρες με διαφορετικό βιοτικό επίπεδο και ο ανταγωνισμός τα έκανε συνεχώς πιο φθηνά και πιο προσιτά σε περισσότερους ανθρώπους.

Η πλατιά διάδοση των υπεραγορών έδωσε μια νέα ευκαιρία προώθησης της

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της σύγχρονης εποχής είναι η εφαρμογή καινοτόμων τρόπων προώθησης των προϊόντων. Η διαφήμιση από τα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας και η χρήση άλλων μεθόδων όπως φυλλάδια σε κάθε σπίτι, μηνύματα στο κινητό και άλλα, άρχισε να παρουσιάζει με εύκολο και πιο πειστικό τρόπο τα νέα προϊόντα και την αναγκαιότητα για απόκτηση και χρήση τους.

Η συνεχής αναβάθμιση των μηνυμάτων της διαφήμισης που αγγίζει την περιοχή των ανθρωπίνων συναισθημάτων σε σχέση με την αγορά προϊόντων αναγκάζει περισσότερους ανθρώπους να αγωνίζονται να τα αποκτήσουν.

Οι ευκολίες πληρωμής (ηλεκτρονικό χρήμα, πληρωμή σε δόσεις και κάποτε άτοκες) προώθησαν ακόμη περισσότερο την εύκολη και χωρίς πολλή σκέψη αγορά προϊόντων.

Επίσης μεγάλη σημασία έχει η προσβασιμότητα σε εμπορικά κέντρα με ωράρια που είναι βολικά για τις οικοκυρές και τους εργαζόμενους μέρα και νύκτα, καθημερινές και Κυριακές και ο συνδυασμός τους με την ψυχαγωγία και το φαγητό κάνει το ψώνισμα να μην φαίνεται ως κάποια ξεχωριστή δραστηριότητα, ή γεγονός, αλλά κάτι που είναι απλά μέρος της καθημερινής απασχόλησης.

Η χρησιμοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας δίνει την δυνατότητα εξασφάλισης προϊόντων μέσω του ίντερνετ και έτσι χωρίς δυσκολία να τα αποκτήσει κάποιος, χωρίς την άμεση καταβολή χρήματος, που δίνει την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας που λέει «μου αρέσει κάτι, δηλαδή μου εξασφαλίζει ευχαρίστηση, το αγοράζω και το έχω»…

Ένα άλλο στοιχείο που μας καθοδηγεί στην αγορά των προϊόντων είναι η μόδα, αλλά και η προώθηση της μάρκας του προϊόντος. Δηλαδή δεν αγοράζουμε ένα προϊόν γιατί το παλιό δεν μας προσφέρει την εξυπηρέτηση για την οποία το έχουμε αγοράσει ή έχει χαλάσει, αλλά γιατί άλλαξε η μόδα και το δικό μας θα φαίνεται παλιομοδίτικο, ή κάποια νέα μάρκα προωθεί προϊόντα, τα οποία όταν εξασφαλίσουμε ανήκουμε- νομίζουμε-σε άλλη τάξη ανθρώπων, ξεχωρίζουμε…. Ας μην ξεχνούμε δε, πως κάποτε επιθυμούμε ή αγοράζουμε κάτι γιατί κάποιο γνωστό αστέρι του κινηματογράφου, του σόου μπιζ ή του ποδοσφαίρου και της μουσικής το φορεί… Δηλαδή αρχίζουμε να κάνουμε συγκρίσεις που ξεπερνούν την γειτονιά και τους φίλους μας….

Τί είναι αυτό που μας ωθεί να αγοράζουμε;

Για κάλυψη των άμεσων μας αναγκών, μας κάνει να νοιώσουμε και ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Η απόκτηση υλικών αγαθών τονώνει την αυτοεκτίμηση μας. Κάποτε μας βοηθά να φτιάξουμε την τέλεια εικόνα με την οποία παρουσιαζόμαστε προς τα έξω.

Με την αγορά υλικών αγαθών αλλάζουμε την διάθεση μας και αποφεύγουμε δυσάρεστες σκέψεις. Επίσης κάνουμε ότι κάνουν και οι άλλοι. Άρα ανήκουμε σε μια ομάδα ανθρώπων με τα ίδια χαρακτηριστικά. Αν αυτή η ομάδα, για οικονομικούς λόγους, είναι και πιο ολιγομελής, τότε δίνουμε στον εαυτό μας και περισσότερη σημασία, ξεχωρίζουμε από την μάζα και νοιώθουμε πιο σπουδαίοι…

Shopping σημαίνει, επίσης, κοινωνική συναναστροφή. Τις περισσότερες φορές η επίσκεψη στα καταστήματα δεν γίνεται μόνο από ένα άτομο, αλλά μαζί με κάποιο συγγενή, φίλο ή φίλη. Ακόμη και η επαφή με ένα γνωστό ή άγνωστο ευγενικό και χαμογελαστό πωλητή, αυτό σημαίνει σπάσιμο της μοναξιάς, ευχάριστη κουβέντα, ανταλλαγή απόψεων, φιλοφρονήσεων, και φυσικά, αλλαγή της διάθεσης.

Με την αγορά ακριβών και σπάνιων ρούχων (ειδικά στις γυναίκες) τραβούμε την προσοχή των άλλων από τυχόν σωματικές μας ατέλειες. Μέσα από τα προϊόντα και τα μάρκες (ειδικά στους άντρες) που επιλέγουμε ή την συχνότητα που τα αλλάζουμε, δείχνουμε στην κοινωνία και ειδικά στους κύκλους που μας προσέχουν και θέλουμε να εντυπωσιάσουμε το κοινωνικό μας στάτους και τον πλούτο μας…

Η δημιουργία και προώθηση των υπεραγορών ως νέας μορφής καταστήματος άμεσης διάθεσης προϊόντων διατροφής, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αύξηση των αγορών. Η ελεύθερη πρόσβαση προς τα περισσότερα προϊόντα, χωρίς τα εμπόδια των πάγκων των πωλητών δίνει την αίσθηση της απόλυτης ελευθερίας και γεννά αρχέγονες αναμνήσεις στον άνθρωπο από τον καιρό που ήταν μόνος στην φύση να περιδιαβάζει ελεύθερος και να επιλέγει ανεμπόδιστα από οποιονδήποτε την τροφή του… Κάτι παρόμοιο γίνεται και στις υπεραγορές σήμερα… Και αυτό με ένα καροτσάκι υπερβολικού μεγέθους που σε προκαλεί για το γέμισμα του…

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο ενδίδουμε στις μανιώδεις αγορές είναι η ανάγκη μας να ξαναγίνουμε παιδιά. Ειδικά τις μέρες των Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, αναβιώνουν ζωηρά οι στιγμές της παιδικής μας ηλικίας, τότε που κάποιος δικός μας άνθρωπος μας έφερνε δώρα και μας γέμιζε χαρά.

Πότε η αγορά προϊόντων γίνεται πρόβλημα/εθισμός

Η αγορά προϊόντων αρχίζει να είναι πρόβλημα όταν αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως έχουμε πρόβλημα με τα οικονομικά μας και αυτό οφείλεται στην υπερκατανάλωση μας.

Όταν για παράδειγμα, επιστρέφοντας σπίτι η χαρά που νοιώθουμε βλέποντας τα προϊόντα που αγοράσαμε είναι λιγότερη από αυτή που νοιώθαμε όταν τα επιλέγαμε από το κατάστημα και τα αγοράζαμε.

Αυτό επίσης συμβαίνει όταν συλλαμβάνουμε τον εαυτό μας να σκέφτεται συνέχεια τα πράγματα που θα θέλαμε να αγοράσουμε και να προγραμματίζουμε την μελλοντική εξασφάλιση τους…

Επίσης όταν αντιλαμβανόμαστε πως αγοράσαμε πράγματα που δεν ήταν άμεσης ανάγκης, απλά τα αγοράσαμε μετά από αυθόρμητη και παρορμητική πράξη, υποκινούμενοι από συναισθήματα της στιγμής και δεν μας είναι χρήσιμα…

Πρόβλημα επίσης υπάρχει όταν αναλογιζόμαστε πόσο χρόνο της ημέρας και κάθε μέρα αφιερώνουμε στην αγορά προϊόντων… και πόσο χρόνο στερούμε από την επαφή με την οικογένεια ή τους φίλους μας…

Το ίδιο είναι όταν αρχίσουμε να νοιώθουμε τύψεις για την υπερβολική μας απασχόληση, υποσχόμαστε στον εαυτό μας πως θα το αποφύγουμε την επόμενη μέρα, αλλά βρίσκουμε πάλιν μια δικαιολογία- προσφορές, εκπτώσεις, άλλες ανάγκες, «περνούσα τυχαία» « μια φίλη που τηλεφώνησε»… ‘ηταν μοναδική ευκαιρία»… « μου έμειναν κάποια ψιλά»…και άλλα πολλά και επαναλαμβάνουμε την ίδια πράξη…

Αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας αντιλαμβανόμαστε και το δεχόμαστε πως αρχίζουμε να αγοράζουμε κρυφά από τους άλλους πράγματα, γιατί ξέρουμε πως θα μας κατακρίνουν για την αχρείαστη σπατάλη χρημάτων που κάνουμε, ή να αγοράζουμε προϊόντα και να τα κρύβουμε για να αποφύγουμε την επίπληξη και την κριτική των οικείων μας…

Επίσης όταν αρνούμαστε να δεχτούμε την κριτική των άλλων και να βρίσκουμε ένα σωρό δικαιολογίες για την αγορά τους.

Πρόβλημα υπάρχει και μεγαλώνει όταν αγοράζοντας κάτι για μας σκεφτόμαστε να πάρουμε και κάτι για αυτούς που μας κατηγορούν για να τους δείξουμε πως ενδιαφερόμαστε για τις δικές τους ανάγκες και πως άδικα μας κατακρίνουν.

Επίσης όταν αντιληφθούμε πως οι αποθήκες μας (ερμάρια, ντουλάπια, κινητά κρεμαστάρια) γέμισαν από ρούχα, τα οποία φορέσαμε μόνο μια φορά ή και καθόλου και μας είναι εντελώς άχρηστα..

Όταν επίσης καταλάβουμε πως χάσαμε τον έλεγχο στις αγορές μας… αλλά αρνούμαστε να το αποδεχτούμε και να λάβουμε μέτρα για να το σταματήσουμε… τότε έχουμε πρόβλημα , σοβαρό πρόβλημα εθισμού…

Θεραπεία

Η θεραπεία της πιο πάνω κατάστασης περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια:

• Αναγνώριση και αποδοχή του προβλήματος.
• Αναζήτηση βοήθειας από φίλους και οικείους
• Λήψη μέτρων αλλαγής της συμπεριφοράς.

Αυτά μπορεί να είναι:

• Ανακοινώνουμε σε όλους τους συγγενείς και φίλους την διάγνωση που κάναμε και ζητούμε την βοήθεια τους για εφαρμογή της θεραπευτικής μας προσπάθειας και αλλαγής πορείας στην ζωή μας.
• Αποφεύγουμε να πηγαίνουμε για ψώνια με άτομα του περιβάλλοντος μας που έχουν, κατά την άποψη μας, το ίδιο πρόβλημα μαζί μας.
• Με την βοήθεια οικείων ή φίλων να γίνεται καθημερινός προγραμματισμός των επισκέψεων μας σε καταστήματα με λεπτομερή καταγραφή των δραστηριοτήτων της ημέρας, των προϊόντων που έχουμε ανάγκη, από πού θα εξασφαλιστούν και γίνεται απολογισμός και έλεγχος και διόρθωση τυχόν παραβιάσεων.
• Προβαίνουμε σε άμεση ακύρωση των πιστωτικών καρτών
• Οι πληρωμές μας πλέον πρέπει να γίνονται μόνο με ρευστό
• Καταγράφουμε τα προϊόντα που θα αγοράσουμε και παίρνουμε μαζί μας τόσα χρήματα όσα υπολογίσαμε πως θα χρειαστούμε
• Αλλάζουμε πορεία και δεν περνούμε δίπλα από καταστήματα που μας προκαλούν να κάνουμε κατάχρηση.
• Αφαιρούμε από το κινητό ή το ιντερνετ όλα τα μηνύματα και ακυρώνουμε την λήψη από τις πηγές (από υπεραγορές ή άλλα καταστήματα) που μας ανακοινώνουν τις προσφορές τους.
• Να φροντίσουμε να μην έχουμε πρόσβαση στο διαδίκτυο για αγορές.
• Να συμπληρώσουμε την μέρα μας με άλλες δημιουργικές δραστηριότητες που να μην έχουν σχέση με το ψώνισμα- επισκέψεις σε φίλους σε εκθέσεις μαζικές δραστηριότητες και το πιο σπουδαίο να μην έχουμε περιττά χρήματα μαζί μας.
• Να ρίχνουμε στον κάλαθο των αχρήστων όλα τα φυλλάδια που έρχονται στην πόρτα μας και στο ταχυδρομικό μας κουτί και να μην τα παίρνουμε για «μελέτη» στο σπίτι.

Αν όλα τα πιο πάνω αποτύχουν τότε πρέπει να γίνει αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς.

Η θεραπεία περιλαμβάνει έλεγχο και εφαρμογή των πιο πάνω και άλλες μεθόδους γνωστικο-συμπεριφορικής ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης, θεραπεία τυχόν κατάθλιψης και άγχους και της ψυχαναγκαστικής ενασχόλησης με το ψώνισμα.