Η εργασία στον άνθρωπο θεωρείται το κυριότερο στοιχείο που τον μετάτρεψε σε λογικό όν.

Μέσα από την εργασία ο άνθρωπος απολαμβάνει την ζωή γιατί του δίνει την ευκαιρία να δημιουργεί, να παράγει, να επικοινωνεί με άλλους ανθρώπους και να εξασφαλίζει οικονομικούς πόρους για την επιβίωση του εαυτού και της οικογένειας του.

Η εργασία τον μετατρέπει σε μέλος της κοινωνίας και αλληλοεπιδράται ποικιλόμορφα από αυτή, γιατί συμβάλει και αυτός με τις δυνάμεις του, σωματικές και πνευματικές στην καλή της λειτουργία και την κάλυψη των αναγκών άλλων ανθρώπων και γενικά βοηθά στην ανάπτυξη της.

Στην σημερινή κοινωνία ένας άνθρωπος μπορεί να εργάζεται μόνος του- να είναι αυτοεργοδοτούμενος, να εργάζεται σε άλλο άτομο ή σε εταιρεία στον δημόσιο τομέα ή σε κρατικό ή ημικρατικό οργανισμό, όπου εργοδότης είναι το ίδιο το κράτος και να θεωρείται υπάλληλος.

Παρόλο που εμπίπτουν στην πιο γενική κατηγορία εργαζομένων που θεωρούνται ως αυτοεργοδοτούμενοι, υπάρχουν και άτομα που ονομάζουν τους εαυτούς τους εισοδηματίες, δηλαδή διαθέτουν ακίνητη περιουσία την οποία εκμεταλλεύονται και εξασφαλίζουν τα προς το ζειν.

Με λίγα λόγια υπάρχουν δύο γενικές κατηγορίες- η μια όπου ο καθένας εργάζεται για δικό του λογαριασμό και είναι υπόλογος στον εαυτό του και μια άλλη κατηγορία, μισθωτός, που εργάζεται και είναι υπόλογος σε κάποιο ή κάποιους άλλους για την εργασία που προσφέρει.

Οι πιο πάνω εργασιακές ομάδες στην καθημερινή τους τριβή στην παραγωγή, στην μετακίνηση τους, στην αξιολόγηση της προσφοράς τους, στην ανέλιξη τους, στην επικοινωνία, στην ανταμοιβή τους και στις ανθρώπινες τους σχέσεις έρχονται αντιμέτωποι με πολλούς στρεσογόνους παράγοντες.

Όταν δε αντιληφθούμε πως όλη η πιο πάνω δραστηριότητα μετατρέπεται σε χρήμα και η αξιολόγηση της προσφοράς είναι άμεσα μετρήσιμη και παρουσιάσιμη προς τα έξω σε σχέση με την ζημιά και το κέρδος, τότε αντιλαμβανόμαστε το μεγάλο στρες που βιώνει όλο το εργασιακό σύστημα, από όλες τις πλευρές του - και αυτοί που το εκπροσωπούν.

Το στρες δημιουργεί άγχος.

Μιλώντας για άγχος πρέπει από την αρχή να ξεχωρίσουμε πως υπάρχει το φυσιολογικό άγχος, αυτό δηλαδή που μας δίνει δύναμη και κουράγιο να σηκωνόμαστε το πρωί, να ετοιμαζόμαστε ψυχικά και σωματικά, να ταξιδεύουμε και να πηγαίνουμε στη εργασία μας, να εργαζόμαστε και να αποδίδουμε και να έχουμε την διάθεση την άλλη μέρα να συνεχίσουμε το ίδιο.

Υπάρχει όμως και το παθολογικό άγχος, το οποίο, αντί να μας δίνει κίνητρα, στην ουσία μας παραλύει κυριολεκτικά και τίποτε από τα πιο πάνω δεν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε.

Το δύσκολο της υπόθεσης είναι πως το ίδιο το άτομο, επειδή την ίδια στιγμή βιώνει και άλλους παράγοντες στρες- οικογενειακούς, υγείας, συναισθηματικούς, οικονομικούς κοινωνικούς και πολλούς άλλους του δεν μπορεί να καθορίσει ποιος από όλους ή ο συνδυασμός τους τον κάνουν να μην νοιώθει καλά.

Χρειάζεται δε λίγη περίσκεψη και καλή πληροφόρηση για να αναγνωρίσει κάποιος το εργασιακό του άγχος.

Τα κυριότερα συμπτώματα εργασιακού άγχους:

• Αισθήματα άγχους και κατάθλιψης λόγω διαπροσωπικών συγκρούσεων, ύπαρξη αισθημάτων ανεπάρκειας, φόβου ) στα πλαίσια επαγγελματικών αποτυχιών.
• Φόβος αποτυχίας εξαιτίας προαγωγής που αυξάνει τις προσδοκίες για μεγαλύτερες επιτυχίες.
• Συγκρούσεις-διαφωνίες με άτομα της εξουσίας στο εργασιακό πλαίσιο.
• Αισθήματα άγχους, κατάθλιψης στα πλαίσια απόλυσης ή υποβάθμισης επαγγελματικής αξίας- αμοιβής.
• Άγχος που σχετίζεται με πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο απώλειας εργασίας
• Άγχος ή θλίψη που σχετίζεται με παράπονα έλλειψης επαγγελματικής ικανοποίησης ή υπερβολικών εργασιακών ευθυνών.

Με λίγα λόγια, αν κάποιος σκέφτεται την εργασία που κάνει και αυτό δεν του φέρνει ικανοποίηση, αν πηγαίνει με το ζόρι σαυτή, τότε το θέμα χρήζει μεγάλης ανάλυσης από το ίδιο το άτομο για να γίνει πρώτα σωστή διατύπωση- διάγνωση για να υπάρξει και καλή θεραπεία.

Άλλο στοιχείο είναι η εμφάνιση διαφόρων σωματικών προβλημάτων και παρόλες τις εξετάσεις και επισκέψεις σε γιατρούς δεν ανακαλύπτεται τίποτε.

Αυτές είναι οι λεγόμενες ψυχοσωματικές παθήσεις, δηλαδή από την ένταση του άγχους προκαλούνται ανεξήγητοι πόνοι στο σώμα, σωματικές ενοχλήσεις, και σωματική δυσλειτουργία οι οποίες δεν οφείλονται σε κάποια γνωστή οργανική πάθηση.

Επιπλέον μπορεί να εμφανιστούν πονοκέφαλοι, δυσκολία στον ύπνο, έντονη ανησυχία, υπερένταση, νευρικότητα αλλά και δυσκολία συγκέντρωσης.

Επιπτώσεις εργασιακού άγχους

Η διατήρηση του εργασιακού άγχους σε υψηλά επίπεδα μπορεί να μειώσει την επαγγελματική αποδοτικότητα, να επηρεάσει την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων, τη σεξουαλική επιθυμία, τον ύπνο, την όρεξη και τη φροντίδα του εαυτού.

Χρόνιες καταστάσεις εργασιακού άγχους

Σε χρόνιες καταστάσεις άγχους ενδέχεται να προκύψουν ψυχιατρικές διαταραχές όπως Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, Διαταραχή Πανικού, Ψυχαναγκαστική Διαταραχή, Κατάθλιψη, Χρήση ουσιών, Αλκοολισμός. Παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιγνίδια.

Γιατί υπάρχει το εργασιακό άγχος;

Η ύπαρξη του εργασιακού άγχους μπορεί να οφείλονται στους ακόλουθους παράγοντες:

• Στις συνθήκες εργασίας
• Στην ψυχολογική κατάσταση και ιδιοσυγκρασία του ίδιου του ατόμου που το παρουσιάζει.

Οι συνθήκες εργασίας καθορίζονται από τις πολλές και οι εντατικές ώρες εργασίας, τη χαμηλή αμοιβή αναλογικά με τις δεξιότητες ή τον όγκο εργασίας του εργαζόμενου τη μη εκτίμηση της αποδοτικότητας του εργαζομένου και το αρνητικό διαπροσωπικό κλίμα ηγεσίας/ηγεσίας, ηγεσίας/ εργαζόμενου ή ανάμεσα στους ίδιους τους εργαζόμενους.

Το διαπροσωπικό κλίμα καθορίζεται από πολλούς άλλους παράγοντες, όπως ο ανταγωνισμός για καλύτερα αποτελέσματα από τα οποία υπάρχουν υλικά οφέλη χρηματικά ή προτερημάτων ή ηθικά σωστής εκτίμησης της απόδοσης και ανέλιξης,

Στην δεύτερη ομάδα ανήκουν οι παράγοντες που έχουν σχέση με το ίδιο το άτομο και περιλαμβάνουν την προδιάθεση, την ιδιοσυγκρασία και την προσωπικότητα του.

Τα άτομα με υψηλότερη προδιάθεση για εκδήλωση άγχους, που έχουν παρουσιάσει δηλαδή συμπτώματα άγχους σε άλλους τομείς εκτός της εργασίας ή σε προηγούμενες φάσεις της ζωής τους έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν εργασιακό άγχος.

Η τελειοθηρία που διακατέχει μερικά από αυτά τα άτομα, τα ωθεί στο να αγχώνονται υπερβολικά με το ενδεχόμενο να κάνουν λάθη και παραλείψεις και μπαίνουν σε φαύλο κύκλο και αναζητούν συνεχώς κάποιο από το περιβάλλον που να φταίει για όλα αυτά. Τείνουν επίσης να εστιάζουν υπέρμετρα σε λεπτομέρειες, αυξάνοντας έτσι τον όγκο της εργασίας τους.

Ακόμη, εξαιτίας του διογκωμένου αισθήματος υπευθυνότητας πασχίζουν υπερβολικά πολύ να φανούν σωστοί απέναντι στους άλλους. Αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες από αυτές που τους αναλογούν, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ακόμα περισσότερο ο όγκος της εργασίας. Όλα τα παραπάνω συντελούν στην ταύτιση της εργασίας με το άγχος, οδηγώντας το άτομο στο εργασιακό άγχος.

Σε συγκεκριμένες εργασίες όπως είναι των μεγάλων εταιρειών, των ημικρατικών οργανισμών ή του κράτους, όπου ο άμεσα υπεύθυνος και η αξιολόγηση που θα γίνει δεν θα είναι από ένα άμεσο και επώνυμο άτομο, όπως είναι ο ιδιοκτήτης, αλλά αυτά εξαρτώνται από την εκτίμηση που θα κάνει άλλος συνάδελφος- εργαζόμενος, αλλά άλλης μισθολογικής κλίμακας, τότε αρχίζουν να δημιουργούνται αισθήματα αδικίας, γιατί δεν είναι δυνατό σε καμιά οργάνωση εργασίας όλες οι εκτιμήσεις για την απόδοση και την προσωπικότητα του κάθε ενός να είναι ακριβοδίκαιες και να συμπίπτουν με τις προσδοκίες όλων των μελών της εργασιακής ομάδας. Κάπου θα ακουστεί κάτι για « μέσα» λόγω κομματικών, φιλικών ή συμφεροντολογικών ή προσωπικών σχέσεων, που χαλούν την ατμόσφαιρα και φορτώνουν το ξεχωριστό άτομο με υπερβολικό άγχος.

Απο εκεί και πέρα, αν το άτομο αντιδράσει τότε ότι συμβεί στον εργασιακό του χώρο για αυτό λειτουργεί στο μυαλό τους ως « μπούλιγκ» και η ιστορία αυτή δεν έχει τέλος.

Το άγχος στην εργασία μπορεί να γίνει χρόνιο και να οδηγήσει σε ψυχολογική εξουθένωση αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Το γνωστό και ως “burnout” χαρακτηρίζεται από πεσμένη διάθεση και αίσθημα συνεχούς κόπωσης.

Πρόληψη του εργασιακού άγχους 

Για να γίνει πρόληψη του εργασιακού άγχους χρειάζεται όπως η ηγεσία κάθε υπηρεσίας δημόσιας ημιδημόσιας ή ιδιωτικής να αντιληφθούν πως η ύπαρξη του εργασιακού άγχους είναι κάτι το φυσιολογικό, αλλά πρέπει να λαμβάνονται μέτρα όπως μην μετατρέπεται σε παθολογικό, διότι αυτό έχει άμεση επίπτωση στην ψυχική υγεία των εργαζομένων και σαν αποτέλεσμα θα μειωθεί η αποδοτικότητα με οδυνηρές συνέπειες για όλους.

Η κάθε υπηρεσία πρέπει να διατηρεί ανοικτό κανάλι επικοινωνίας όπου επώνυμα ή ανώνυμα, κάποιος που νοιώθει φορτωμένος από εργασιακό άγχος να μπορεί να το αναφέρει και να νοιώθει πως η αναφορά του δεν θα του δημιουργήσει άλλες πιο άσχημες επιπτώσεις και πως κάποιος θα επιληφθεί του θέματος του και αν δεν έχει δίκιο να δεχτεί το αποτέλεσμα και να ησυχάσει ή αν έχει δίκιο να δει να γίνονται ουσιαστικές αλλαγές για να τον απελευθερώσουν από το συσσωρευμένο άγχος.

Για να γίνει όμως αυτό πρέπει το ίδιο το άτομο να έχει το προτέρημα της ικανότητας της αυτογνωσίας- δηλαδή να είναι σίγουρος πως όλα αυτά που του συμβαίνουν προέρχονται από δυσμενείς και στρεσογόνους παράγοντες που συμβαίνουν στον εργασιακό του χώρο και στις σχέσεις του εκεί. Όχι δηλαδή κάποιος να έχει οικονομικά ή οικογενειακά προβλήματα, να είναι συνεχώς τεντωμένος και να τα ρίχνει στο εργασιακό του περιβάλλον.

Αντιμετώπιση εργασιακού άγχους

Η μείωση του επαγγελματικού άγχους προϋποθέτει μακροπρόθεσμους στόχους:

• Βελτίωση της ευχαρίστησης και της άνεσης στις σχέσεις των εργαζομένων με τους συναδέλφους.
• Βελτίωση της αυτοπεποίθησης και του αισθήματος επάρκειας στη διαχείριση των επαγγελματικών ευθυνών.
• Ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας και η αποδοχή της επίβλεψης στο εργασιακό πλαίσιο.
• Διατήρηση της αυτοεκτίμησης και της διάθεσης στο ενδεχόμενο της ανεργίας.
• Βελτίωση εργασιακής ασφάλειας ως αποτέλεσμα θετικότερων αξιολογήσεων
• Αύξηση εργασιακής ικανοποίησης και επίδοσης εξαιτίας καλύτερης επικοινωνίας και διαχείρισης στρες.

Οι μακροπρόθεσμοι αυτοί στόχοι επιτυγχάνονται με ενέργειες, τόσο σε ένα προσωπικό επίπεδο κατανόησης και κινητοποίησης όσο και με τη βοήθεια και καθοδήγηση ειδικού.

Εκείνο όμως που είναι πολύ βασικό είναι αποδοχή της Εργοδοτικής πλευράς- ιδιωτικού και Δημόσιου ότι μπορούν και στις δικές τους εταιρείες και υπηρεσίες να υπάρχουν προβλήματα που δημιουργούν υπερβολικό άγχος ανάμεσά στους εργαζόμενους.

Για να διορθωθούν καταστάσεις εργασιακού άγχους οι ηγεσίες πρέπει:

• Να προωθούν ειδικές τακτικές συναντήσεις με τα άτομα του προσωπικού και να συζητούνται τα βασικά θέματα των σχέσεων μέσα στην ομάδα και προσπάθεια ικανοποίηση αιτημάτων , που οι εργαζόμενοι θεωρούν ως δίκαια.
• Να κάνουν αναγνώριση του προσωπικού ρόλου στις συγκρούσεις με τους συναδέλφους, της φύσης των συγκρούσεων και προσπάθεια κατανόησης των απόψεων της άλλης πλευράς.
• Να κάνουν αναγνώριση προσωπικών δυσκολιών που ενδέχεται να προκαλούν συγκρούσεις στο εργασιακό πλαίσιο. Εδώ ενδέχεται να συμμετέχει η μετατόπιση προσωπικών ζητημάτων στην εργασία και η επίδραση χρήσης ουσιών συχνότερα της κάνναβης/κοκαίνης και του αλκοόλ.
• Να γίνει βελτίωση της επικοινωνίας χωρίς επιθετικότητα και αμυντικότητα. Αναγνώριση της επίδρασης του φόβου αποτυχίας και απόρριψης στις εκφράσεις και τις στάσεις απέναντι σε προϊσταμένους και συναδέλφους.
• Να γίνεται συνεχώς αναγνώριση των θετικών στοιχείων , των ταλέντων, των ανθρώπων που εκτιμούν και αποδέχονται.

Η αναγνώριση τέλος της ύπαρξης του προβλήματος πιθανόν να είναι και η αρχή για την αντιμετώπιση του.