Σύμφωνα με τον Sigmund Freud, οι μηχανισμοί άμυνας μπορούν να κάνουν τη ζωή μας προσαρμοστική ή δυσλειτουργική.

Σύμφωνα με την Ψυχαναλυτική θεωρία του, οι μηχανισμοί άμυνας είναι αυτόματες πράξεις ή τεχνικές που εκτελούνται ασυνείδητα για την αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων και ερεθισμάτων που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε ψυχολογικά.

Πιο συγκεκριμένα είναι η μέθοδος με την οποία το Εγώ διευθετεί τις συγκρούσεις που δημιουργούνται μεταξύ των ενορμήσεων του Εκείνο και των αξιών του Υπερεγώ.

Το Εγώ έχει ως στόχο την αποφυγή του άγχους και τις εσωτερικές συγκρούσεις. Βασικός του ρόλος είναι να ελέγχει την πραγματικότητα για να δει αν μπορούμε να κάνουμε αυτό που θέλουμε ή αν χρειάζεται να κάνουμε κάτι άλλο. Η δράση του θα λέγαμε ότι είναι ως μεσολαβητής ανάμεσα στις αυθόρμητες επιθυμίες μας είναι το μέρος του εαυτού μας που έχει ονομαστεί από τον Freud  ως "Id" και στα «πρέπει» που η οικογένεια μας έχει θέσει και η κοινωνία προστάζει είναι εκείνο το μέρος του εαυτού μας που ονομάζεται "Υπερεγώ".

Οι κυριότεροι μηχανισμοί άμυνας:

Απόσυρση- Απώθηση

Η απόσυρση δηλ. το αποτράβηγμα από μία κατάσταση που προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα π.χ. κάποιος κοιμάται πολύ ή παίρνει ναρκωτικά για να αποφύγει την «άσχημη» πραγματικότητα. Η απώθηση ως άμυνα δίδεται σε διάφορες επιθυμίες, αισθήματα, σκέψεις, που δεν είναι αποδεκτά και δημιουργούν άγχος, απωθούνται στο ασυνείδητο. Δηλαδή είναι έξω από τη μνήμη. 

Χαρακτηριστικά της απώθησης  είναι η διατήρηση της ενέργειας και η προσπαθεί να εισέλθει στο συνειδητό. Χρειάζεται αντίθετη ενέργεια να το κρατήσει στο ασυνείδητο. Εξακολουθεί να επιδρά, είναι πολύ βασικός μηχανισμός κύριος είναι συχνός στις νευρώσεις.

Ταύτιση (identification)- Αντίδραση με Αντίθετο

Οι ιδιότητες της αμυντικής ταύτισης οπού κάποιου άλλου γίνονται μέρος της προσωπικότητας του ατόμου. Τα αίτια βρίσκονται κυρίως στα αισθήματα αγάπης και στον φόβος του αποχωρισμού. Υπάρχουν και εχθρικά αισθήματα αλλά και ο φόβος. Οι μορφές είναι: ολική ή μερική ταύτιση με τη θέση που βρίσκεται κάποιος ή με αυτόν που έχει κάνει κάτι. Η ταύτιση ενός προσώπου στο παρόν με σημαντικό πρόσωπο από το παρελθόν υπάρχει συναισθηματική κατανόηση (empathy). Με το μηχανισμό άμυνας αντίδρασης με αντίθετη επιθυμία ή σκέψη που απωθείται στο ασυνείδητο ως απαράδεκτη εμφανίζεται στο συνειδητό ως το αντίθετο, πχ. πολύ ευγενικά αισθήματα μπορεί να καλύπτουν εχθρικά αισθήματα. Χαρακτηριστικά: ιδιότητα υπερβολική και δύσκαμπτη δεν είναι απαραιτήτως παθολογική κατάσταση.

Αντιρρόπηση Αντιστάθμιση - Εκλογίκευση

Ορισμένες ιδιότητες της αντιρρόπησης ως άμυνα αυξάνονται κατά πολύ προκειμένου να καλύψουν συναισθήματα μειονεκτικότητας. Χαρακτηριστικά: συνήθως υπερβολές, αισθήματα μειονεκτικότητας τα οποία βασίζονται σε πραγματικότητα ή όχι. Με το μηχανισμό της εκλογίκευσης τα κίνητρα ορισμένης συμπεριφοράς απωθούνται στο ασυνείδητο ως απαράδεκτα και η συμπεριφορά αυτή εξηγείται συνειδητά με άλλα κίνητρα. Χαρακτηριστικά: διατηρεί τον αυτοσεβασμό και δείγματα μεγάλης επιμονής είναι μια δυνατή ένδειξη.

Μετατόπιση- Προβολή

Συναισθήματα ή παρορμήσεις μεταφέρονται από το αρχικό αντικείμενο πρόσωπο αντικείμενο ή μια κατάσταση σε ένα υποκατάστατο φτάνουν στην άμυνα της μετατόπισης. Κύρια χαρακτηριστικά: η μετατόπιση είναι ένας βασικός μηχανισμός στις φοβίες και έτσι το αντικείμενο αποκτά ψυχολογική σημασία.  Η άμυνα της προβολής οδηγείται σε κάτι το εσωτερικό προβάλλεται στο περιβάλλον ως εξωτερικό. Χαρακτηριστικά: το άτομο βλέπει το περιβάλλον ως εχθρικό. Βασικός μηχανισμός των ψυχώσεως κυρίως στις παρανοϊκές μορφές. Βιώνει παραλήρημα καταδιώξεως, ψευδαισθήσεις (ακουστικές ή οπτικές) και παρατηρείται μία επίμονη αναφορά στον εαυτό του.

Συμβολισμός- Χιούμορ

Με το συμβολισμό η σκέψη ή η επιθυμία που δημιουργεί ψυχό-σύγκρουση εκφράζεται συμβολικά. Χαρακτηριστικά: θεωρείται βασικός τρόπος έκφρασης του ασυνείδητου δηλαδή όνειρα, συμπτώματα, ευδαισθήσεις. Το χιούμορ ως άμυνα επιτρέπει στο άτομο να εκφράσει ιδέες και καταστάσεις που του προκαλούν άγχος.

Παλινδρόμηση- Άρνηση

Το άτομο καταφεύγει σε τρόπους λειτουργίας, προσαρμογής και εκφράσεως προηγουμένων σταδίων της ανάπτυξης προκειμένου να αποφύγει άγχος που δημιουργείται από την τωρινή κατάσταση. Χαρακτηριστικά της παλινδρόμησης: συνήθως είναι σε στάδια που υπήρχε καθήλωση, είναι παθολογικό και φυσιολογικό φαινόμενο. Η άμυνα της άρνησης καταφεύγει στην άρνηση της ύπαρξης εξωτερικής πραγματικότητας. Χαρακτηριστικά: αναφέρεται στο εξωτερικό περιβάλλον, επηρεάζει τις σκέψεις ή τη συμπεριφορά.

Μετουσίωση - Εξιδανίκευση

Ενέργεια παρορμήσεων επιθετικών ή σεξουαλικών μετατρέπεται σε ενέργεια υπό τον έλεγχο του εγώ με ταυτόχρονη αλλαγή στο αντικείμενο των παρορμήσεων από το μη αποδεκτό σε κοινωνικά αποδεκτό. Χαρακτηριστικά: απαιτείται ορισμένη ανάπτυξη και ωριμότητα. Προσφέρει ικανοποίηση των παρορμήσεων.

Διχοτόμηση- Απομόνωση

Η πίστη ότι κάποιος είναι μόνο καλός ή μόνο κακός γιατί δεν αντέχουμε την αμφιθυμία δηλαδή ότι κάποιος που είναι καλός μπορεί να κάνει και κακά πράγματα και το αντίθετο. Με το μηχανισμό της απομόνωσης, το συναίσθημα που συνοδεύει μια σκέψη ή επιθυμία απωθείται στο ασυνείδητο ή μια σκέψη απομονώνεται από άλλες που προηγούνται ή που ακολουθούν. Χαρακτηριστικά: συχνός μηχανισμός στις ΙΔΨ καταστάσεις.

Ματαίωση ή Ανατροπή- Διανοητικοποίηση

Με το μηχανισμό αυτό η συμπεριφορά του ατόμου έχει σκοπό να ανατρέψει κάποια πράξη ή επιθυμία η οποία είναι στο ασυνείδητο και δεν είναι αποδεκτή. Χαρακτηριστικά: συχνός μηχανισμός στις ΙΔΨ νευρώσεις. Υπερβολική διανοητική ανάλυση μιας κατάστασης την στερεί από τη συναισθηματική φόρτιση και καταλήγει στην άμυνα της διανοητικοποίησης. Χαρακτηριστικά: απαντάται περισσότερο στους ΙΔΨ χαρακτήρες.

Εκδραμάτιση- Στροφή εναντίον του Εαυτού

Όταν προβαίνουμε σε μία συμπεριφορά που ικανοποιεί συναισθήματα ή επιθυμίες, ακόμα κι αν αυτή δεν είναι επιτρεπτή, αντί να τα σκεφτούμε και να τα εκφράσουμε με άλλον τρόπο οδηγεί στην άμυνα εκδραμάτισης. Η στροφή εναντίον του εαυτού οδηγεί σε επιθετικές διαθέσεις αντί να εξωτερικευθούν, επειδή αυτό είναι επικίνδυνο, στρέφονται εναντίον του ίδιου του ατόμου. Χαρακτηριστικά: σε κατάθλιψη, ταύτιση με αντικείμενο εχθρικών διαθέσεων.

Άννα Παπέττα, Ψυχολόγος B.A.,

Εκπαιδευόμενη στην Κλινική Βερεσίε