Τι είναι άνοια; 

Η άνοια είναι μια προϊούσα εγκεφαλική δυσλειτουργία (στα Λατινικά dementia σημαίνει παραφροσύνη), η οποία έχει ως αποτέλεσμα περιορισμό των καθημερινών δραστηριοτήτων και, στις περισσότερες περιπτώσεις, οδηγεί σε ανάγκη μακροχρόνιας φροντίδας.

Πολλά νοσήματα μπορούν να εξελιχθούν σε άνοια και το πιο συχνό από αυτά είναι η νόσος Alzheimer.

Πόσο συχνή είναι η άνοια; 

Η πιθανότητα νόσησης από άνοια αυξάνει με την πάροδο της ηλικίας. Η άνοια εκδηλώνεται κυρίως στο δεύτερο μισό της ζωής, συχνά μετά την ηλικία των 65 και μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι αυτό είναι “το τίμημα που πρέπει να πληρώσει η κοινωνία” για το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής. Η συχνότητα της άνοιας αυξάνει με την πάροδο της ηλικίας από μικρότερη του 2% για τις ηλικίες 65-69 ετών, σε 5% για τις ηλικίες 75-79 ετών και σε άνω του 20% για τις ηλικίες 85-89 ετών. Ένα στα τρία άτομα άνω των 90 ετών πάσχει από μέτρια ή σοβαρή άνοια (Bickel, Psycho 1996, 4-8). Τουλάχιστον τα μισά άτομα με ανοϊκή συνδρομή πάσχουν από νόσο Alzheimer. Περίπου το 5% των ατόμων άνω των 65 ετών, περίπου 20% των ατόμων άνω των 80 και περίπου 30% των ατόμων άνω των 90 πάσχουν από νόσο Alzheimer.

Ποιά είναι τα συμπτώματα της νόσου Alzheimer; 

Όλοι,περιστασιακά, βιώνουμε καταστάσεις όπου: ξεχνάμε, βάζουμε αντικείμενα σε λάθος θέσεις, δεν θυμόμαστε ονόματα, δεν μπορούμε να θυμηθούμε που παρκάραμε και άλλες παρόμοιες. Ωστόσο, σε άτομα με άνοιες τα προβλήματα μνήμης είναι σαφώς πιο έντονα και, με την πάροδο του χρόνου, επιδεινώνονται.

Η νόσος Alzheimer περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1907 από τον ιατρό Alois Alzheimer. Τα άτομα με νόσο Alzheimer υποφέρουν κυρίως από διαταραχή μνήμης και προσανατολισμού, περιορισμό της συγκέντρωσης, της ικανότητας σχεδιασμού και της κρίσης, παρουσιάζουν μεταβολή της προσωπικότητας και αργότερα διαταραχές αντίληψης, ομιλίας και βάδισης. Στα τελικά στάδια προσβάλλονται επίσης ποικίλες άλλες σωματικές λειτουργίες, όπως η κατάποση και οι διαδικασίες ούρησης και αφόδευσης. Κατά την εξέλιξη της νόσου Alzheimer οι ασθενείς χάνουν την ανεξαρτησία τους στην αντιμετώπιση της καθημερινότητας. Η διαταραχή επηρεάζει την αντίληψη και τις κοινωνικές σχέσεις και τα άτομα εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τη φροντίδα των άλλων.

Ποιες είναι οι συχνότερες αιτίες της νόσου Alzheimer; 

Η βραδέως εξελισσόμενη καταστροφή των νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο οδηγεί στα προηγούμενα αναφερόμενα συμπτώματα της νόσου Alzheimer. Αν και η απώλεια ενός αριθμού νευρικών κυττάρων με την πάροδο της ηλικίας είναι φυσιολογικό φαινόμενο, η απώλεια αυτή επέρχεται πολύ πιο γρήγορα σε άτομα που πάσχουν από νόσο Alzheimer. Ως αποτέλεσμα, ο εγκέφαλος του ασθενή δεν λειτουργεί πλέον φυσιολογικά. Σε σπάνιες περιπτώσεις η νόσος προκαλείται από γενετικές μεταβολές (μεταλλάξεις) στην οικογένεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται πριν από την ηλικία των 60 ετών και εξελίσσονται ταχέως. Οι περισσότερες μέχρι σήμερα γνωστές μεταλλάξεις έχουν ως αποτέλεσμα την υπερπαραγωγή μια πρωτεΐνης που καταστρέφει τα νευρικά κύτταρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις η ακριβής αιτία παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξήγητη και πιθανά η εμφάνιση των συμπτωμάτων οφείλεται σε αλληλεπίδραση αρκετών παραγόντων. Κάθε άνθρωπος διατρέχει έναν μικρό αλλά υπαρκτό κίνδυνο να εμφανίσει τη συγκεκριμένη νόσο. Είναι γνωστό ότι αρκετοί γενετικοί παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο χωρίς να είναι αιτιολογικοί. Σε αυτούς περιλαμβάνεται μια φυσιολογική ποικιλομορφία του γονιδίου της απολιποπρωτεΐνης Ε η οποία προάγει την εναπόθεση της βλαβερής πρωτεΐνης. Η πιθανότητα νόσησης από νόσο Alzheimer αυξάνει με την πάροδο της ηλικίας και είναι υψηλότερη στις γυναίκες και σε άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο.

Ποιες είναι οι σημαντικότερες πρώιμες ενδείξεις της άνοιας; 

1. Tάση του ατόμου να ξεχνάει, με αποτέλεσμα να υπάρχουν επιπτώσεις στην επαγγελματική ζωή. Οι περισσότεροι άνθρωποι ξεχνούν μερικές φορές ονόματα ή ραντεβού. Εάν αυτό συμβαίνει συχνότερα και έντονα, ενώ παράλληλα υπάρχουν ανεξήγητες καταστάσεις σύγχυσης, μπορεί να είναι ένδειξη έκπτωσης της μνημονικής λειτουργίας.

2. Δυσκολία στις καθημερινές δραστηριότητες. Τα άτομα που είναι πολυάσχολα είναι μερικές φορές αφηρημένα και μπορεί, για παράδειγμα, να ξεχάσουν το μάτι της κουζίνας αναμμένο. Τα άτομα με άνοια πιθανώς δεν ξεχνούν μόνο το μάτι της κουζίνας αναμμένο, αλλά ξεχνούν εντελώς ότι μαγείρεψαν.

3. Προβλήματα στη χρήση του προφορικού λόγου. Τα περισσότερα άτομα μερικές φορές δυσκολεύονται να βρουν τις σωστές λέξεις. Οι πάσχοντες από άνοια συχνά ξεχνούν απλές λέξεις και τις αντικαθιστούν με άλλες ακατάλληλες, γεγονός που μπορεί να κάνει δύσκολη την κατανόηση του λόγου τους.

4. Προβλήματα προσανατολισμού σε χώρο και χρόνο. Πολλά άτομα ξεχνούν μερικές φορές τι ημέρα είναι ή χάνονται σε άγνωστες περιοχές, αλλά τα άτομα με άνοια μπορεί να βρίσκονται στη γειτονιά τους και να μην την αναγνωρίζουν ή να μην ξέρουν πως βρέθηκαν εκεί και πώς να γυρίσουν στο σπίτι τους.

5. Διαταραγμένη κριτική ικανότητα. Οι άνθρωποι δεν διαλέγουν πάντα ρούχα κατάλληλα για τις καιρικές συνθήκες, αλλά οι πάσχοντες από άνοια μερικές φορές φορούν τελείως ακατάλληλα ρούχα. Για παράδειγμα, φορούν μπουρνούζι μπάνιου και πάνε για ψώνια ή αρκετές μπλούζες τη μια πάνω από την άλλη σε καλοκαιρινές μέρες με ζέστη.

6. Προβλήματα αφηρημένης σκέψης. Πολλά άτομα δυσκολεύονται στο να ελέγξουν τον τραπεζικό τους λογαριασμό, αλλά οι ασθενείς με άνοια συχνά δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τους αριθμούς ή να κάνουν απλούς λογαριασμούς.

7. Ξεχνούν πράγματα. Κάποιες φορές σχεδόν όλοι μας ξεχνάμε τα κλειδιά ή το πορτοφόλι μας. Οι πάσχοντες από άνοια όμως μπορεί να αφήσουν αντικείμενα σε τελείως ακατάλληλα μέρη, όπως το σίδερο στο ψυγείο ή ένα ρολόι στη ζαχαριέρα και μετά να μη θυμούνται που τα έβαλαν.

8. Εναλλαγές διάθεσης και μεταβολές συμπεριφοράς. Όλοι έχουμε εναλλαγές διάθεσης, αλλά τα άτομα με άνοια μπορεί να παρουσιάζουν πολύ αιφνίδιες μεταβολές της διάθεσης, συχνά χωρίς σαφή αιτία.

9. Μεταβολές προσωπικότητας. Με την πάροδο της ηλικίας η προσωπικότητα των περισσότερων ατόμων παρουσιάζει μικρές μεταβολές. Οι πάσχοντες από άνοια μπορεί να εμφανίσουν πολύ έντονη μεταβολή προσωπικότητας, είτε σχετικά αιφνίδια, είτε σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα, ένα άτομο γενικά φιλικό μπορεί ξαφνικά να αρχίσει να θυμώνει, να ζηλεύει ή να γίνει ανεξήγητα συνεσταλμένο.

10. Απώλεια πρωτοβουλίας. Κανένας από εμάς δεν δουλεύει συνεχώς με την ίδια όρεξη, αλλά οι πάσχοντες από άνοια μερικές φορές χάνουν σε μεγάλο βαθμό ή και ολοκληρωτικά την επιθυμία για την εργασία τους και το ενδιαφέρον για τα χόμπι τους. Επίσης, χωρίς να ευχαριστούνται από νέες δραστηριότητες.

Ποια είναι τα στάδια της άνοιας Alzheimer; 

Η νόσος Alzheimer είναι μια βραδέως εξελισσόμενη νόσος που με την πάροδο του χρόνου επιφέρει σημαντικές μεταβολές στον ασθενή, αλλά μπορεί να παρουσιάζει πολύ διαφορετικές πορείες. Η νόσος τυπικά διαιρείται σε τρία στάδια. Σύμφωνα με την κλινική ταξινόμηση, η νόσος Alzheimer διακρίνεται σε ήπια, μέτρια και σοβαρή ή πρώιμου σταδίου, μέσου σταδίου και όψιμου σταδίου. Η ήπια μορφή τυπικά χαρακτηρίζεται από διαταραχή των νοητικών ικανοτήτων και εναλλαγές της διάθεσης. Στη μέτρια μορφή συνήθως εμφανίζονται αυξανόμενες διαταραχές της συμπεριφοράς, ενώ στις όψιμες μορφές επικρατούν τα σωματικά προβλήματα. Παρόλα αυτά, η πορεία της νόσου εξατομικεύεται και ποικίλλει από άτομο σε άτομο.

Μπορεί να θεραπευθεί η άνοια τύπου Alzheimer; 

Υπάρχει ένας αριθμός ευνοϊκών συνθηκών που μπορεί να διευκολύνουν τη διαβίωση του ασθενή και των συγγενών του και αυτές αφορούν ειδικότερα την πρακτική φροντίδα και την οργάνωση του περιβάλλοντος. Η βελτίωση μπορεί να επιτευχθεί μέσω σωματικής, συναισθηματικής καθώς και νοητικής κινητοποίησης, για παράδειγμα με τη βοήθεια ψυχοθεραπευτών ή εργοθεραπευτών. Αυτές οι ωφέλιμες προσεγγίσεις θα εξεταστούν στις επόμενες ενότητες. Ακόμα, οι φροντιστές μπορεί να βοηθηθούν και στην αντιμετώπιση ενός αριθμού σωματικών προβλημάτων, όπως η ακράτεια, οι δυσκολίες στην πρόσληψη τροφής και τα προβλήματα λόγω της συνεχούς κατάκλισης.

Στα πρώιμα στάδια η εκπαίδευση στις λειτουργίες της σκέψης και της μνήμης θα πρέπει να πραγματοποιείται προσεκτικά, αλλιώς υπάρχει κίνδυνος διαρκούς υπενθύμισης στον ασθενή της έκπτωσης των νοητικών του λειτουργιών. Το ίδιο ισχύει και για τη δημοφιλή προσέγγιση της εκπαίδευσης προσανατολισμού στην πραγματικότητα.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Όπως και σε πολλές άλλες νόσους δεν υπάρχει θεραπεία, αλλά τα φάρμακα μπορεί να βελτιώσουν τα συμπτώματα της νόσου.

Σήμερα κυκλοφορούν πολλά φάρμακα που βελτιώνουν την εγκεφαλική λειτουργικότητα. Τα φάρμακα που συνταγογραφούνται είναι συνήθως τα φάρμακα κατά της άνοιας νοοτρόπα ή ψυχότροπα φάρμακα.